Wróć do strony głównej REDUTYWiosną 1940 roku na osobiste polecenie generała „Grota” Roweckiego major Mieczysław Chyżyński ps. „Pełka” powołał grupę pracowników PWPW pod dowództwem ppor. Czesława Lecha ps. „Biały” o konspiracyjnej nazwie PWB/17, która produkowała banknoty i inne dokumenty na potrzeby Armii Krajowej oraz sabotowała działalność niemieckiego zarządu Wytwórni. Przystępujący do tej grupy pracownicy Wytwórni składali przysięgę na Krzyż, który wyniesiony z Powstania Warszawskiego przez żonę Czesława Lecha był pieczołowicie przechowywany w rodzinie porucznika „Białego”. Pod koniec 1942 r. z powodu wzrastającego niebezpieczeństwa dekonspiracji akcja ta została wstrzymana, jednakże w ciągu 2 lat dostarczono na potrzeby Armii Krajowej kilkanaście milionów złotych. Rozkazem Komendanta Głównego AK z dnia 30 grudnia 1942 r. 11 osób otrzymało Złote Krzyże Zasługi z Mieczami, a 17 osób otrzymało Srebrne Krzyże Zasługi z Mieczami.
W czasie Powstania Warszawskiego jako samodzielny oddział bojowy PWB/17/S 2 sierpnia 1944 roku, wspomagana przez oddziały AK atakujące z zewnątrz, opanowała gmach PWPW S.A. Przez 27 dni gmach PWPW S.A. był jednym z głównych punktów oporu powstańczej Starówki. Pod ostrzałem z ziemi i powietrza - obok PWB/17/S - broniła Wytwórni od 10 sierpnia kompania „Osa”, od 21 sierpnia główny ciężar obrony przejęło zgrupowanie AK „Leśnik”, zaś na ostatnią dobę obrony dołączył pluton „Sarmak” – łącznie ponad 600 osób. Załoga powstańczej Wytwórni broniła się do 28 sierpnia 1944 r. Podczas ewakuacji zginął m.in. por. „Biały”, który dowodził resztką grupy PWB/17/S. W podziemiach Wytwórni, w zorganizowanym tam szpitalu polowym, pozostało ok. 30 ciężko rannych powstańców, z opiekującą się nimi dr Hanną Petrynowską - „Raną”. Zostali oni w bestialski sposób zamordowani przez wkraczające oddziały niemieckie.
SAMODZIELNA GRUPA AK PWB/17/S
Chyżyński Mieczysław „Pełka”, major - dowódca grupy, komendant obrony PWPW
Bańkowski Jan „Kajtek”, strzelec
Benirowska Maria „Malinowska”, sekcja gospodarcza
Bereziecki Kazimierz „Bacik”, strzelec
Bereziecki Mieczysław, łącznik
Bernaciński Piotr, sierżant
Berndt Janusz „Longinus”, „Witold”, podoficer aprowizacyjny nie ustalonego stopnia
Biliński Leszek „Bill”, łącznik-strzelec
Bocian Jadwiga, łączniczka
Boczar Mieczysław „Dembowski”, porucznik
Brauła Henryk, strzelec, strażak
Bulder Edward „Długi”, podoficer nie ustalonego stopnia
Chabros Henryk, łącznik
Ciesielski Władysław „Inżynier”, wachmistrz
Czech (Wisłocka) Halina „Hawajka”, „Lilka”, sanitariuszka
Daraszkiewicz Antoni „Zalewski”, plutonowy
Drewiszewski (Drewiczewski) Czesław „Derwisz”, kapral, starszy sanitariusz
Dutczyński Mieczysław „Stecki”, podporucznik
Falski Brunon „Hugo”, starszy strzelec
Firlej Janina, starsza sanitariuszka
Gajda Janina „Ewa”, sanitariuszka
Gąsania Stefan „Ramzes”, plutonowy
Godzwon Władysław „Gozdawa”, „Skiba”, porucznik
Gogół Leokadia „Loda”, starsza felczerka
Grabowski Stanisław, podoficer nie ustalonego stopnia
Grodecki Leszek „Lis”, kapral
Grzegorzewski Adolf „Adek”, podoficer nie ustalonego stopnia
Hardejewicz Czesław „Wichura”, starszy sierżant
Hys Roman, podoficer
Idzikowski Aleksander „Dzik”, łącznik
Idzikowski Antoni, sekcja gospodarcza
Jakoniuk (Małaczyńska) Zofia „Tola”, sanitariuszka
Jaźwic Jan „Duży”, strzelec
Jóźwik Kazimierz „Wierny”, plutonowy
Jurkowski Aleksander, sekcja techniczna
Jurkowski Jerzy „Tasiemka”, plutonowy podchorąży
Kaczyński Jan, oficer nie ustalonego stopnia
Kaufmann Bogusław „Bogiel”, kapral
Kaufmann Robert „Woda”, sierżant - szef sekcji technicznej
Kawczyński Ryszard „Spokojny”, strzelec
Kleczewski Jan „Bartek”, łącznik
Klimkiewicz Wacław „Czarny”, kapral
Kołowski Jan, starszy wachmistrz, strażak
Korneć Stefan „Żeglarz”, strzelec, strażak
Kosiarek Kazimiera, sekcja gospodarcza
Kowalczyk Stanisław „Juliusz”, kapral
Kowalska (Domańska) Maria „Cecylia”, sanitariuszka
Kowalski Antoni, komendant schronu PWPW
Kowalski Jerzy „Jur”, strzelec, strażak
Koziańska (Niwińska) Wanda „Wanda”, łączniczka
Kucharski Jerzy „Gryf”, strzelec
Kuklińska Anna „Kozaczek”, sanitariuszka
Kulesza Juliusz „Julek”, łącznik-strzelec
Lech Czesław „Biały”, porucznik (pośmiertnie kapitan) - zastępca dowódcy grupy
Malinowski Konstanty, sekcja techniczna
Malski Janusz, strzelec
Marchel Roman „Rom”, kapral
Medwedowski Józef „Kazimierz”, plutonowy
Medwedowski Mieczysław „Jur”, łącznik
Michalski Zbigniew „Piszczel”, strzelec
Mijas Stanisław „Pingwin”, sierżant
Morawska Irena „Renia”, sanitariuszka
Mróz Lucjan „Sokół”, strzelec
Neumann Józef „Kornel”, porucznik
Nieciecki Zygmunt „Sigis”, plutonowy podchorąży, strażak
Niewiarowska Stanisława „Lola”, łączniczka
Nowacka (Wróblewska) Krystyna „Kinga”, łączniczka
Nowacka (Szyndler) Maria „Gabriela”, starsza sanitariuszka
Nowakowski Ludwik, łącznik
Nowakowski Stanisław „Snop”, porucznik (pośmiertnie kapitan) - adiutant dowódcy grupy
Ogulewicz Władysław, podporucznik
Osuchowski Tadeusz „Powała”, podporucznik czasu wojny
Owczarek Stanisław „Chmura”, „Zagłoba”, podoficer sekcji technicznej nie ustalonego stopnia
Pełkowski Leopold „Mały”, strzelec
Petrynowska Hanna „Rana”, lekarz - szef sanitarny grupy
Pietraszek Wacław, kapral
Płodzik Stanisław, sekcja techniczna
Pretkiel Jan, inżynier - kierownik produkcji uzbrojenia
Puchalski Jan Lech „Jaskółka”, strzelec
Putkowska (Gawrońska) Janina Barbara „Zośka”, sanitariuszka
Reingruber Henryk „Rudolf”, plutonowy
Rożański Jerzy, łącznik
Rusiecki Eugeniusz „Rawicz”, „Niedźwiedź”, porucznik (podpułkownik pożarnictwa) - komendant straży pożarnej
Rybak Jerzy „Wujek”, podoficer nieustalonego stopnia
Skielc Andrzej „Rokita”, strzelec
Skórzewska Wanda, sanitariuszka
Sobiech Mikołaj, podoficer nieustalonego stopnia
Sott Władysław, kapral, strażak
Staniszewska Danuta „Danuta”, łączniczka
Stankiewicz Andrzej „Granit”, starszy strzelec
Straszyński Ludwik
Styrna Tadeusz „Szkwał”, podporucznik
Szatkowski (Szadkowski) Stanisław - szef sekcji gospodarczej
Szelągowski Zdzisław, strzelec
Szpecht Jerzy „Kotwicz”, strzelec
Sztora Tadeusz „Bohun”, „Pchełka”, strzelec
Szybowska (Uryn) Halina „Krystyna”, sanitariuszka
Szymczak (Mikuła) Marta „Murzynek”, sanitariuszka
Szymczak Mieczysław, strzelec, strażak
Szynal Marcin „Klucz”, kapral
Tiwołowicz Aleksander „Alosza”, major - kwatermistrz grupy
Tołłoczko Józef, kapitan
Tołłoczko (Pawelska) Wanda „Wanda”, sanitariuszka
Ulrych Zbigniew, strzelec, strażak
Wieczyński Leonard „Mączka”, kapral podchorąży
Wierzbicka (Świszcz) Irena „Elka”, sanitariuszka
Wierzbicki Kazimierz „Kieł”, kapral podchorąży
Wierzbicki Ludwik „Judym”, kapitan, lekarz
Wierzbicki Stanisław „Pantera”, kapral podchorąży
Wiśniewska Zofia, sanitariuszka
Wiśniewski Jerzy „Sewer”, kapral
Witeński Władysław „Bajgieł”, strzelec
Wochtmann Henryk „Miś”, podporucznik
Wojtulewicz Eugeniusz „Rozłóg”, podporucznik
Zaranek Wiktoria „Szczypiorek”, sekcja gospodarcza
Zjawiński Zygmunt, wachmistrz podchorąży
Żach Katarzyna, sekcja gospodarcza
NN. „Treblinka”, łącznik
Źródło - Juliusz Kulesza: W murach Polskiej Wytwórni Papierów Wartościowych (konspiracja i Powstanie Warszawskie), Warszawa 2003
Biogramy członków grupy, zdjęcia
Kazimierz Bereziecki “Bacik”: ur. 7 czerwca 1923 w Łaniętach, zm. 24 sierpnia 1944 w Warszawie. Starszy strzelec, podczas okupacji pracownik Polskiej Wytwórni Papierów Wartościowych. W Armii Krajowej do lata 1944 jako „Vis” w kompanii K-2 pułku „Baszta”, przed wybuchem Powstania Warszawskiego przeniesiony do PWB/17/S. Brał udział w zdobyciu PWPW i pozycji „Rybaki 35”, gdzie poległ, trafiony pociskiem działa szturmowego. Pośmiertnie odznaczony Krzyżem Walecznych.
Leszek Biliński “Bill”: ur. 15 kwietnia 1927 w Warszawie, zm. 12 czerwca 1999 we Wrocławiu. Łącznik/strzelec. Podczas okupacji uczeń tajnych kompletów gimnazjalnych, pracownik introligatorni Polskiej Wytwórni Papierów Wartościowych. Uczestnik obrony PWPW, 24 sierpnia ciężko ranny w walce o pozycję „Rybaki 35”. Przeszedł przez Dulag 121 (Pruszków). Po wojnie w 1948 więziony za dorysowywanie korony wizerunkom orła państwowego. Pracownik warszawskich biur projektowych w resorcie budownictwa, instruktor żeglarski. Odznaczony Krzyżem Walecznych.
Halina Cholewińska „Wala”: ur. 1 stycznia 1909, zm. w sierpniu 1944 w Warszawie. Wykwalifikowana pracownica służby zdrowia. Sanitariuszka w kompanii ppor. Stefana Kowalskiego „Jaronia” ze zgrupowania „Leśnik”. Odznaczona Krzyżem Walecznych, śmiertelnie ranna w trakcie odwrotu z Polskiej Wytwórni Papierów Wartościowych podczas próby ratowania siostry. Spoczywa w nieustalonym miejscu, prawdopodobnie pod jezdnią ulicy Wójtowskiej.
Irena Cholewińska „Uta”: ur. 19 października 1910, zm. w sierpniu 1944. . Wykwalifikowana pracownica służby zdrowia. Sanitariuszka w kompanii ppor. Stefana Kowalskiego „Jaronia” ze zgrupowania „Leśnik”. Odznaczona Krzyżem Walecznych, śmiertelnie ranna w trakcie odwrotu z Polskiej Wytwórni Papierów Wartościowych. Spoczywa w nieustalonym miejscu, prawdopodobnie pod jezdnią ulicy Wójtowskiej.
Mieczysław Chyżyński „Rzędzian”, „Pełka”: ur. 11 listopada 1889 w Zamościu, zm. 9 lipca 1981 w Warszawie. Oficer zawodowy piechoty, od 1930 major Wojska Polskiego, podpułkownik Związku Strzeleckiego. Członek PPS - uczestnik rewolucji 1905, zesłaniec, od 1914 żołnierz I Brygady Legionów, więzień Szczypiorna, uczestnik rozbrajania Niemców w 1918. Oficer 32 pułku piechoty, dowódca baonu 55 pułku piechoty, komendant placu w Stryju. Po przeniesieniu w stan spoczynku inspektor ochrony w Polskiej Wytwórni Papierów Wartościowych. W 1939 organizator Stołecznego Okręgu konspiracyjnej Organizacji Orła Białego, od 1940 szef działu produkcji banknotów i dokumentów w VII Oddziale Komendy Głównej ZWZ. Założyciel i komendant grupy PWB/17/S, podczas Powstania Warszawskiego komendant obrony PWPW. Po wojnie więziony, później podpułkownik w stanie spoczynku. Działacz Związku Osadników Wojskowych na Ziemiach Zachodnich, pracownik „Centrofarmu”, Odznaczony Krzyżem Orderu Virtuti Militari V klasy.
Halina Czech-Wisłocka „Hawajka”, „Lilka”: ur. 16 kwietnia 1924, zm. w 1986 w Gdańsku. Instrumentariuszka medyczna. Współorganizatorka punktu opatrunkowego nr 3 zlokalizowanego na terenie Polskiej Wytwórni Papierów Wartościowych. Zwolniona ze służby wraz z częścią sanitariuszek otrzymała od dr. Hanny Petrynowskiej zadanie eskortowania ewakuowanych z PWPW lżej rannych. Po kapitulacji Powstania opuściła Warszawę wraz z ludnością cywilną.
Antoni Daraszkiewicz „Zalewski”: ur. 25 maja 1899, zm. 18 czerwca 1996 w Warszawie. Plutonowy. W latach międzywojennych i w okresie wojny wartownik w Polskiej Wytwórni Papierów Wartościowych. W okresie wojny żołnierz AK, uczestnik akcji produkcji banknotów na potrzeby Komendy Głównej ZWZ-AK, członek zespołu bojowego grupy PWB/17/S. Podczas Powstania Warszawskiego brał udział w zdobywaniu PWPW od wewnątrz, rozpoczynając akcję obrzuceniem granatami gniazda ckm-u przy głównym wejściu do Wytwórni. Po opuszczeniu PWPW do 2 września walczył na Starym Mieście. Warszawę opuścił wraz z ludnością cywilną, więziony w obozach koncentracyjnych Oranienburg, Sachsenhausen i Buchenwald. Odznaczony Krzyżem Orderu Virtuti Militari i Krzyżem Walecznych.
Mieczysław Dutczyński „Stecki”: ur. 30 sierpnia 1906, zm. 28 sierpnia 1944 w Warszawie. Podporucznik. Absolwent Akademii Sztuk Pięknych w Krakowie, uczeń Teodora Axentowicza i Wojciecha Weissa. Artysta-grafik, rytownik, twórca znaczków i banknotów. Od ok. 1938 pracownik Polskiej Wytwórni Papierów Wartościowych. Podczas Powstania Warszawskiego dowodził jedną z drużyn, obsadzających zachodnią część kompleksu PWPW, od środkowego bloku do ulicy Zakroczymskiej łącznie z boczną bramą. Uczestniczył w ostatnich bojach w obronie gmachu Wytwórni, ostatni raz widziano go w dniu ewakuacji reduty - 28 sierpnia.
Leszek Grodecki „Lis”: ur. 21 września 1921 w Warszawie, zm. 21 czerwca 2015 w Warszawie. Kapral. W czasie okupacji uczeń tajnych kompletów licealnych. W konspiracji żołnierz 7. Pułku Piechoty AK „Magadaskar”/”Garłuch”, uczestnik akcji sabotażowych i rozbrojeniowych. Podczas Powstania Warszawskiego początkowo w batalionie „Parasol” (ranny 8 sierpnia), następnie w batalionie „Miotła”, od 17 sierpnia w PWB/17/S. Uczestnik obrony PWPW, po wycofaniu się kanałami ze Starówki w zgrupowaniu „Konrad” (Powiśle). Po kapitulacji Powstania jeniec Stalagu XI-B Fallingbostel, skąd zimą 1945 uciekł do kraju. Po wojnie ukończył Politechnikę Warszawską jako inżynier chemik, pracował jako projektant w zakładach przemysłu cukierniczego. Uczestnik międzynarodowych turniejów i wielokrotnych reprezentant Polski w piłce siatkowej. Odznaczony dwukrotnie Krzyżem Walecznych.
Czesław Hardejewicz „Wichura”: ur. 14 czerwca 1902 w Liwie, zm. 29/30 sierpnia 1944 w Warszawie. Starszy sierżant. Ochotnik w wojnie polsko-bolszewickiej 1920, w okresie międzywojennym i w latach okupacji wartownik w Polskiej Wytwórni Papierów Wartościowych. Uczestnik akcji sabotażowych (pożar celulozy). Podczas Powstania Warszawskiego wyróżnił się 2 sierpnia przy zdobyciu PWPW (ranny), a następnie w jej obronie - w drużynie „Roma”, a następnie w załodze por. Mieczysława Boczara „Dembowskiego”. W końcu sierpnia dostał się do niewoli i został rozstrzelany. Odznaczony Krzyżem Walecznych.
Aleksander Idzikowski „Dzik”: ur. 3 lutego 1927 w Warszawie, zm. 11 kwietnia 1972 w Warszawie. Łącznik. W latach okupacji pracownik warsztatów mechanicznych Polskiej Wytwórni Papierów Wartościowych, podczas Powstania Warszawskiego żołnierz AK w drużynie „Roma”. 8 sierpnia ciężko ranny pociskiem artyleryjskim na pozycji „Rybaki 35” (po latach - trwałe inwalidztwo). Po wojnie pracownik instytucji farmaceutycznych. Odznaczony Krzyżem Walecznych.
Jerzy Jurkowski „Tasiemka”: ur. 27 grudnia 1903 w Warszawie, zm. 12 października 1974 Warszawa. Plutonowy/podchorąży. Z zawodu grawer-rytownik. Uczestnik wojny polsko-bolszewickiej 1920 i wojny obronnej 1939 w 1. Pułku Szwoleżerów. W konspiracji podoficer AK w Dywizjonie Artylerii Konnej im. gen. Józefa Bema, podczas Powstania Warszawskiego uczestnik obrony Polskiej Wytwórni Papierów Wartościowych w drużynie „Roma” (20 sierpnia ranny pociskiem moździerza). Po przejściu kanałami do Śródmieścia w zgrupowaniu „Golski”. Po kapitulacji Powstania jeniec Stalagu Sandbostel. W młodości reprezentant i rekordzista Polski w pływaniu, po wojnie działacz sportowy. Odznaczony Krzyżem Walecznych.
Bogusław Kaufmann „Bogiel”: ur. 5 sierpnia 1925 w Warszawie, zm. 22 czerwca 1998 w Warszawie. Kapral. W latach okupacji uczeń tajnych kompletów licealnych, w konspiracji żołnierz 7. Pułku Piechoty AK „Madagaskar”/”Garłuch”, odbył kurs podoficerski i minerski. Podczas Powstania Warszawskiego początkowo dowódca drużyny w batalionie „Parasol”, ranny 12 sierpnia podczas walk na Woli. Po wyjściu ze szpitala od 17 sierpnia w drużynie „Roma”. Uczestnik obrony Polskiej Wytwórni Papierów Wartościowych, 28 sierpnia powtórnie ranny w osłonie odwrotu z PWPW. Po kapitulacji Powstania w szpitalu w Milanówku, następnie w obozach pracy przymusowej w Berlinie i w Czechosłowacji, uczestnik powstania w Pradze w 1945. Po wojnie absolwent Wydziału Filologii Polskiej UW, wieloletni pracownik central handlu zagranicznego Centromor i Polimex-Cekop. Odznaczony dwukrotnie Krzyżem Walecznych.
Maria Kowalska-Domańska „Cecylia”: ur. 5 stycznia 1920, zm. 5 marca 1995. Urzędniczka Działu Artystycznego w Polskiej Wytwórni Papierów Wartościowych. Jako sanitariuszka pomagała dr. Hannie Petrynowskiej organizować szpital i jako jedna z czterech pozostała wraz z nią przy ciężko rannych, gdy powstańcy opuszczali gmach PWPW. Jej relacji zawdzięczamy wiedzę o ostatnich chwilach dr. Petrynowskiej. Po wojnie ukończyła studia humanistyczne i pracowała w wydawnictwach, m.in. w „Bellonie”.
Jerzy Kucharski „Gryf”: ur. 6 lutego 1929 w Warszawie, zm. 1 marca 2017. Strzelec. W latach okupacji uczeń Szkoły Mechanicznej nr 2. W czasie Powstania Warszawskiego jako ochotnik brał udział w zdobywaniu Polskiej Wytwórni Papierów Wartościowych i w walkach w obronie PWPW. Po opuszczeniu Wytwórni uczestniczył do 2 września w bojach na Starym Mieście, Warszawę opuścił wraz z ludnością cywilną. Przeszedł przez Dulag 121 Pruszków i KL Auschwitz-Birkenau, z którego wywieziony został do KL Flossenbürg. Po wyzwoleniu przez armię USA i pobycie w Polish Military Center Langwasser powrócił do Polski.
Juliusz Kulesza „Julek”: ur. 19 maja 1928 w Warszawie. Strzelec. W czasie wojny uczeń tajnych kompletów gimnazjalnych i wieczorowych kursów Szkoły Graficznej, jednocześnie od 1942 praktykant - rysownik w Polskiej Wytwórni Papierów Wartościowych. Podczas Powstania Warszawskiego łącznik, potem strzelec Armii Krajowej w drużynie „Roma”, uczestnik obrony PWPW. Po kapitulacji Powstania dwukrotny uciekinier z Dulagu 121 (Pruszków). Po wojnie absolwent Wydziału Grafiki ASP Warszawa i członek Związku Polskich Artystów Plastyków. Projektant grafiki wydawniczej, dokumentalista Powstania Warszawskiego i autor książek o Powstaniu. Odznaczony Krzyżem Walecznych.
Czesław Lech „Biały”: ur. 24 kwietnia 1904 w Turzy Małej, zm. 28 sierpnia 1944 w Warszawie. Oficer zawodowy artylerii. Maturę zdał w Mławie, ukończył szkołę podchorążych w Toruniu. Od 1930 podporucznik, później w 9. dywizjonie artylerii konnej w Baranowiczach. W 1934 przeniesiony w stan spoczynku, od 1936 po odbyciu kursów buchalteryjnych inspektor kontroli w Polskiej Wytwórni Papierów Wartościowych. W latach wojny członek ZWZ-AK, od 1942 porucznik AK. Zastępca dowódcy grupy PWB/17/S i dowódca jej zespołu bojowego. Podczas Powstania Warszawskiego dowodził zdobyciem PWPW od wewnątrz. Zastępca komendanta obrony Wytwórni, podczas ostatnich bojów o gmach walczył w oddziale osłonowym i poległ w czasie wycofywania się. Pośmiertnie awansowany do stopnia kapitana, odznaczony Krzyżem Orderu Virtuti Militari V klasy.
Roman Marchel „Rom”: ur. 25 maja 1915 w Warszawie, zm. 18 maja 1984 w Warszawie. Kapral, dowódca obrony pozycji Rybaki 35. Mechanik samochodowy, członek Związku Strzeleckiego. Przed wojną żołnierz 1. Pułku Artylerii Najcięższej w Górze Kalwarii. Ochotnik w wojnie obronnej 1939: uczestnik walk na Lubelszczyźnie. Podczas okupacji kierowca w Mennicy Warszawskiej, a następnie w Polskiej Wytwórni Papierów Wartościowych, gdzie w 1940 wstąpił do ZWZ. Przewoził broń i papier banknotowy dla potrzeb konspiracji, podczas Powstania Warszawskiego brał udział w zdobyciu i obronie PWPW i 24 sierpnia został ranny podczas odpierania szturmu. Po wojnie ponownie pracownik PWPW, a później instytucji transportu budowlanego. Od 1983 wiceprzewodniczący środowiska byłych żołnierzy zgrupowania AK „Róg”. Odznaczony Krzyżem Orderu Virtuti Militari V klasy.
Lucjan Mróz „Sokół”: ur. 11 kwietnia 1910 w Warszawie, zm. 18 lipca 1975 w Warszawie. Strzelec. Z zawodu ekonomista, w latach okupacji urzędnik Polskiej Wytwórni Papierów Wartościowych. W czasie Powstania Warszawskiego żołnierz grupy „Roma”, uczestnik obrony pozycji „Rybaki 35”. Po zakończeniu bojów o Stare Miasto wywieziony z ludnością cywilną do Dulagu 121 Pruszków. Po wojnie na kierowniczych stanowiskach w instytucjach państwowych.
Tadeusz Osuchowski „Powała”: ur. 29 października 1907 w Biskupicach, zm. ok. 1980 na Śląsku. Podporucznik rezerwy. W młodości członek amatorskich zespołów teatralnych. Przed wojna i w latach okupacji inspektor działu kontroli Polskiej Wytwórni Papierów Wartościowych. W konspiracji żołnierz AK, podczas Powstania Warszawskiego brał udział w zdobyciu PWPW, od 4 do 19 sierpnia dowódca obrony pozycji „Rybaki 35”, następnie oficer łącznikowy. W ostatniej fazie bojów o PWPW ciężko kontuzjowany. Po wojnie poza Warszawą.
Hanna Petrynowska „Rana”: ur. 23 lutego 1901 w Warszawie, zm. 28 sierpnia 1944 w Warszawie. Z domu Żabińska, siostra wybitnego zoologa, dr. Jana Żabińskiego. W 1918 ukończyła liceum Pauliny Hewelke w Warszawie, lekarz pediatra (dyplom UW w 1924). Lekarka szkolna, od 1935 rejonowa lekarska Miejskiej Pomocy Lekarskiej, tuż przed wojna prowadziła zajęcia na kursach sanitarnych dla maturzystek. Od 1940 lekarz fabryczny PWPW (po aresztowaniu męża Mariana, poprzednika na tym stanowisku). Szef sekcji sanitarnej samodzielnej grupy AK PWB/17/S. Podczas Powstania Warszawskiego zorganizowała w PWPW punkt opatrunkowy, przekształcony później w szpital polowy. W czasie opuszczania Wytwórni przez załogę dobrowolnie pozostała z ciężko rannymi i została zabita w czasie wykonywania obowiązków lekarskich. Pośmiertnie odznaczona Krzyżem Orderu Virtuti Militari V klasy.
Jan Lech Puchalski „Jaskółka”: ur. 28 października 1928 w Warszawie, zm. 3 października 1955 w Warszawie. Strzelec. W latach okupacji uczeń, podczas Powstania Warszawskiego żołnierz AK w drużynie „Roma”, uczestnik bojów o pozycję „Rybaki 35”. Po przejściu kanałami ze Starego Miasta żołnierz grupy „Krybar” (Powiśle Północne), a następnie uczestnik walk na Czerniakowie w zgrupowaniu „Radosław”. Po wojnie kierowca samochodowy, zmarł tragicznie. Odznaczony Krzyżem Walecznych.
Jerzy Rożański: ur. w 1926 w Warszawie, zm. 28 lub 29 sierpnia 1944 w Warszawie. Łącznik. W latach okupacji praktykant w zecerni Polskiej Wytwórni Papierów Wartościowych, podczas Powstania Warszawskiego żołnierz AK w drużynie „Roma”. Zwolniony ze służby 12 sierpnia po śmierci ojca. Po zakończeniu obrony PWPW ujęty przez Niemców znalazł się z grupą ludności cywilnej w Parku Traugutta, gdzie wyczytano nazwisko jego i paru innych młodych mężczyzn, po czym poprowadzono ich w stronę Cytadeli, skąd nie wrócili.
Jerzy Rybak „Wujek”: ur. 23 lutego lub listopada 1895 w Warszawie, zm. w 1966 w Warszawie. Podoficer - stopień nieustalony. Przeszedł I wojnę światową w armii rosyjskiej. Z zawodu technik budowlany, w latach międzywojennych pracował przy budowie elewatorów zbożowych. Od stycznia 1939 urzędnik działu gospodarczego Polskiej Wytwórni Papierów Wartościowych. Podczas Powstania Warszawskiego żołnierz AK w drużynie „Roma”, uczestnik obrony PWPW, ranny 23 sierpnia w boju o pozycję „Rybaki 35”. Wyszedł z Warszawy z ludnością cywilną. Po wojnie pracownik Urzędu Wojewódzkiego w Łodzi, następnie inspektor kontroli w Polskich Zakładach Zbożowych w Warszawie.
Andrzej Stankiewicz „Granit”: ur. 14 sierpnia 1927 w Jedlni, zm. 21 sierpnia 1992 w Warszawie. Starszy strzelec. W latach wojny uczeń tajnych kompletów gimnazjalnych i członek konspiracyjnych Szarych Szeregów (zastęp „Kamienie”). Podczas Powstania Warszawskiego żołnierz AK w drużynie „Roma”, brał udział w zdobyciu Polskiej Wytwórni Papierów Wartościowych i walkach w jej obronie. 23 sierpnia ciężko ranny w boju o odzyskanie pozycji „Rybaki 35”. Po kapitulacji Powstania więzień obozów koncentracyjnych Auschwitz i Leitmeritz. Po wojnie wieloletni pracownik Ministerstwa Komunikacji jako starszy inspektor wydziału trakcji. Miał opinię jednego z najwaleczniejszych żołnierzy w drużynie „Roma”, odznaczony Krzyżem Walecznych.
Tadeusz Sztora „Pchełka”: ur. 18 lutego 1927 w Warszawie, zm. we wrześniu 1944 w Warszawie. Strzelec. W latach wojny uczeń, podczas Powstania Warszawskiego żołnierz AK w drużynie „Roma”, 24 sierpnia ranny podczas walk w obronie pozycji „Rybaki 35”. Po przejściu kanałami do Śródmieścia żołnierz batalionu „Parasol” (zgrupowanie „Radosław”) w bojach na Czerniakowie, gdzie poległ w ostatnich dniach września, prawdopodobnie od bomby lotniczej, przy ulicy Wilanowskiej, a według drugiej wersji przy wraku parostatku „Bajka”. Ciała nie odnaleziono. Odznaczony Krzyżem Walecznych.
Marta Szymczak-Mikuła „Murzynek”: ur. 31 stycznia 1920 w Warszawie, zm. 15 maja 2010 w Warszawie. W okresie wojny liczarka w Polskiej Wytwórni Papierów Wartościowych. Łączniczka i sanitariuszka, podczas Powstania Warszawskiego uczestniczyła w zdobywaniu PWPW od wewnątrz. Ranna podczas walk w obronie Wytwórni. Po kapitulacji Powstania przeszła przez Dulag 121 (Pruszków), wywieziona do Berlina pracowała przymusowo w gospodarstwie rolnym.
Marcin Szynal „Klucz”: ur. 6 września 1913 w Majdanie Sieniawskim, zm. 28 sierpnia 1944 w Warszawie. Kapral. Przed wojną żołnierz 39. Pułku Piechoty w Jarosławiu, następnie Korpusu Ochrony Pogranicza (granica polsko-rumuńska). Od 1937 pracownik fabryki mebli szpitalnych w Warszawie. Uczestnik wojny obronnej 1939. Podczas Powstania Warszawskiego żołnierz AK w drużynie „Roma”, brał udział w zdobyciu Polskiej Wytwórni Papierów Wartościowych i w walkach w jej obronie. 8 sierpnia ciężko ranny pociskiem artyleryjskim na pozycji „Rybaki 35”. Po pobycie w kilku szpitalach staromiejskich ponownie w szpitalu PWPW, gdzie został zamordowany granatami. Ciała nie odnaleziono. Odznaczony Krzyżem Walecznych.
Wanda Tołłoczko-Pawelska „Wanda”: ur. 26 maja 1924, zm. 24 grudnia 2016. Studentka medycyny, zatrudniona w Polskiej Wytwórni Papierów Wartościowych jako liczarka i sortowniczka. Na II roku studiów asystowała przy operacjach. Sanitariuszka-ochotniczka: 2 sierpnia zgłosiła się do dowódcy prosząc o przyjęcie do zespołu sanitarnego. Po opuszczeniu PWPW jako transportująca lżej rannych do szpitala powstańczego przy ul. Długiej walczyła w szeregach kompanii „Osa”.
Leonard Wieczyński „Mączka”: ur. 22 kwietnia 1912 w Krakowie, zm. 6 maja 1990 w Kaliszu. Kapral podchorąży. W latach międzywojennych student prawa, uczestnik wojny obronnej 1939 jako artylerzysta przeciwlotniczy w rejonie w Lwowa. W okresie okupacji w Warszawie, w konspiracji żołnierz organizacji dywersyjnej AK „Wachlarz”, a następnie Dywizjonu Artylerii Konnej im. gen. Józefa Bema. Podczas Powstania Warszawskiego w drużynie „Roma”, uczestnik obrony Polskiej Wytwórni Papierów Wartościowych, 24 sierpnia ciężko ranny w boju o pozycję „Rybaki 35”. Po wojnie więziony we Wrocławiu za przynależność do AK. Zamieszkał w Kaliszu, gdzie pracował jako urzędnik. Na emeryturze dokończył rozpoczęte przed wojną studia - Wydział Prawa Uniwersytetu Poznańskiego. Odznaczony Krzyżem Walecznych.
Władysław Witeński „Bajgieł”: ur. 19 czerwca 1929 w Warszawie, zm. 15 maja 1945 w Mauthausen (Niemcy). Strzelec. W latach okupacji uczeń, podczas Powstania Warszawskiego żołnierz AK w drużynie „Roma” (najmłodszy w oddziale). Uczestnik obrony Polskiej Wytwórni Papierów Wartościowych, 24 sierpnia ciężko ranny podczas odpierania szturmu na pozycję „Rybaki 35”. Po powstaniu więzień obozów koncentracyjnych Auschwitz oraz Mauthausen, gdzie zmarł z wycieńczenia w obozowym szpitalu w pierwszych dniach po zakończeniu wojny.
Oprac. Paweł Popiel na podstawie Juliusz Kulesza: Z Tasiemką na czołgi, Warszawa 2014, wyd. III; Juliusz Kulesza: W murach Polskiej Wytwórni Papierów Wartościowych (konspiracja i Powstanie Warszawskie), Warszawa 2003; Polska Wytwórnia Papierów Wartościowych S.A. 1919-2008, Warszawa 2010;
Życie Wytwórni Nr 28/2004
Życie Wytwórni Nr 26/2005
Życie Wytwórni Nr 29/2006
Życie Wytwórni Nr 29/2007
Życie Wytwórni Nr 27/2008
Życie Wytwórni Nr 29/2009
Życie Wytwórni Nr 27/2010
Życie Wytwórni Nr 28/2011
Życie Wytwórni Nr 26/2012
Życie Wytwórni Nr 27/2013
Życie Wytwórni Nr 28/2014
Komiks "Drużyna Roma"
Rocznice Powstania Warszawskiego w Wytwórni
PRODUKTY PWB/17/S
- eisenmarki (kupony wydawane przez niemieckie punkty zbiórki złomu metalowego); od 1944
- fettkarty (karty tłuszczowo-mięsne); od 1943
- nadruki wartości obiegowej „Generalgouvernement für die Besetzen polnischen Gebiete” na banknotach stuzłotowych (punkt litograficzny przy ul. Żulińskiego 3 m 11); 1939/1940
- banknoty, tzw. „młynarki”; 1940-1943
- kenkarty (okupacyjne dowody osobiste)
- durchlasscheiny (dokumenty uprawniające do swobodnego poruszania się po wszystkich krajach okupowanej Europy)
- Lebensmittelkarten (kartki żywnościowe)
Oprac. Paweł Popiel na podstawie Juliusz Kulesza: W murach Polskiej Wytwórni Papierów Wartościowych (konspiracja i Powstanie Warszawskie), Warszawa 2003
AKCJE SABOTAŻOWE PWB/17/S
- wykradzenie przez maszynistę drukarskiego PWPW Felicjana Borysiewicza „Juranda”, „Sępa”, „Borowca” i kontrolerkę PWPW Janinę Sowińską „Jasię”, „Janeczkę”, „N.1” drukowanych w wytwórni map sztabowych ZSRR
- przekazywanie Wydziałowi Legalizacji i Techniki przy II Oddziale Komendy Głównej AK druków dokumentów w postaci oryginalnych odbitek, oddzielnych dla każdego koloru oraz wzorcowych egzemplarzy z poszczególnych faz produkcji
- przekazywanie Komendzie Głównej organizacji „Skała” blankietów legitymacyjnych dla członków zawodowych, ochotniczych i fabrycznych straży pożarnych
- przekazywanie próbek kolorowych podkładów giloszowych do niemieckich kart żywnościowych
- zdobywanie nielegalnych nadwyżek papieru banknotowego z papierni mirkowskiej i mokotowskiej
- pożar w podziemnym magazynie celulozy od strony ul. Zakroczymskiej; 4 grudnia 1942
- dostarczenie przez kolejarzy sekcji ‘’Wacek” do punktu przy ul. Siennej siedemnastu pistoletów, którymi dozbrojono oddział ochrony grupy PWB/17/S oraz Oddział VII Komendy Głównej AK; 1943
- odłączenie przez kolejarzy sekcji „Wacek” ładunku z bronią od transportu idącego na front wschodni, przekazanego przez mjr. Mieczysława Chyżyńskiego „Rzędziana”, „Pełkę” do warszawskiego getta; maj 1943
- wzniecane przez zakładową straż pożarną pożary w pomieszczeniach farbiarni i ścinek w belowni oraz częste „samozapalenia” w składach miału węglowego i w kotłowni domu mieszkalnego
Oprac. Paweł Popiel na podstawie Juliusz Kulesza: W murach Polskiej Wytwórni Papierów Wartościowych (konspiracja i Powstanie Warszawskie), Warszawa 2003
